درمان راديوتراپي استریوتاکتیک چیست؟

در رادیوتراپی انکولوژی ( پرتودرمانی )، رادیوتراپی استریوتاکتیک به روش های درمانی اطلاق می شود که در آن کنترل موضعی دقیق و تابش بسیار دقیق با استفاده از سیستم های هدایت هدف با کنترل تصویر (معمولاً اشعه ایکس / فلوروسکوپی ) و به کمک رایانه امکان پذیر است. رادیوتراپی استریوتاکتیک در درجه اول برای درمان تومورهای بدخیم (سرطان) استفاده می شود، اما سایر ضایعات نیز می توانند تحت تابش قرار گیرند، مانند ناهنجاری های عروقی .

درمان راديوتراپي استریوتاکتیک با دقت بالا

برای درمان راديوتراپي استریوتاکتیک، هر چه حجم مورد نظر برای درمان کمتر باشد، نیاز به موقعیت دقیق بیمار و پایداری هندسی دستگاه پرتودهی بیشتر است. درمان به اصطلاح استریوتاکتیک به تابش با دقت بالا به حجم های کوچک هدف با قطرهای تقریباً 5 میلی متر تا 5 سانتی متر اشاره دارد.

حجم از جهات مختلف با چندین میدان تابش ضبط می شود که همه آنها در ناحیه هدف همپوشانی دارند. این آرایش در حالی که از بافت طبیعی اطراف محافظت می کند، دوز درمانی بالایی را در حجم هدف به دست می آورد. بسته به شرایط فردی مانند محل و اندازه ناحیه مورد نظر، بین رادیوسرجری و درمان راديوتراپي استریوتاکتیک تکه تکه شده تمایز قائل می شود.

در طول درمان رادیوسرجری، یک تابش منفرد با تجویز یک دوز بالا انجام می شود. به منظور دستیابی به دقت مورد نیاز در موقعیت یابی بیمار، از سیستم های ماسک مخصوص یا کمک های ثابت کننده در طول درمان های استریوتاکتیک استفاده می شود.

هم سیستم های تهاجمی وجود دارند که در آنها، برای مثال، یک حلقه نگهدارنده مستقیماً به کلاهک جمجمه پیچ می شود، و هم سیستم های غیرتهاجمی برای جلوگیری از حرکات در طول تابش یا حداقل برای کوچک نگه داشتن آنها تا حد امکان. چنین ماسک هایی به طور سنتی برای درمان استریوتاکتیک داخل جمجمه ای تومورهای ناحیه جمجمه استفاده می شد.

با افزایش استفاده از پرتودرمانی هدایت شده با تصویر (IGRT)، روش پرتودرمانی استریوتاکتیک را می توان به نواحی به اصطلاح خارج جمجمه ای گسترش داد. تابش در مرحله بازدم که بیمار به دستور آن را متوقف می کند، می تواند حرکت قفسه سینه و اندام های داخلی ناشی از تنفس را برای مدت کوتاهی متوقف کند. با دستگاه VERO که یک دستگاه پرتوی آخرین نسل است، می توان حرکت حجم مورد نظر را به منظور کاهش تابش غیر ضروری بافت سالم دنبال کرد.

انواع روش درمان راديوتراپي استریوتاکتیک

به دلیل توسعه روش های درمانی جدید، این روش درمان راديوتراپي استریوتاکتیک دیگر چندان واضح نیست، زیرا تابش های چند مرحله ای نیز در رادیوسرجری انجام می شود

رادیوسرجری : پرتودهی تک مرحله ای یا یکباره با دوز تابش بسیار بالا

رادیوتراپی : پرتودرمانی چند مرحله ای و تکه تکه با دوز پرتو کمتر از جراحی رادیویی

به منظور از بین بردن خاص سلول های سرطانی و ایجاد کمترین عوارض جانبی ممکن، در طول پرتودرمانی مهم است که دقیقاً بافت تومور بدخیم – و تا حد امکان کمتر بافت سالم – تحت تابش قرار گیرد.

برای این کار باید محل تومور و درمان راديوتراپي استریوتاکتیک دقیقا مشخص شود. بیمار باید دقیقاً برای برنامه ریزی CT و هر تابش فردی دقیقاً یکسان قرار گیرد تا محل واقعی و هدف تومور مطابقت داشته باشد.

با تشعشع معمولی، تله  تراپی با شتاب  دهنده های خطی، بررسی موقعیت  یابی با یک سیستم لیزری انجام می شود، اما هیچ کنترل دقیقی با استفاده از تصویربرداری انجام نمی شود. در درمان راديوتراپي استریوتاکتیک ، بیمار قبل از پرتودرمانی روی تختی در اتاق پرتو قرار می گیرد و قسمتی از بدن که قرار است تحت تابش قرار گیرد ثابت می شود.

سپس کامپیوتر به طور خودکار مقادیر واقعی و هدف را به میلی متر تنظیم می کند. این تضمین می کند که دوز تشعشع دقیقاً در ناحیه هدف دقیقاً تعریف شده قبلی که در CT برنامه ریزی مشخص شده است، تحویل داده می شود. بنابراین تشعشع دقیقاً به جایی می رسد که قرار است برود. این بدان معنی است که تومور به طور موثر تحت تابش قرار می گیرد و بافت سالم اطراف تنها در معرض مقدار کمی استرس قرار می گیرد.

علائم درمان راديوتراپي استریوتاکتیک

استریوتاکسی به ویژه برای تابش متاستازهای مغزی فردی و عود تومورهای کوچک مغزی مناسب است . درمان راديوتراپي استریوتاکتیک می تواند برای سایر تومورها مانند سرطان پروستات نیز مفید باشد. در اصل، بسیاری از تومورهای جامد را می توان به صورت استریوتاکتیک تحت تابش قرار داد، اما این فقط در موارد خاص واقعاً مفید و مؤثر است.

تشعشعات استریوتاکتیک

پرتوهای استریوتاکتیک یک روش درمان راديوتراپي استریوتاکتیک با دقت بالا برای درمان تومورهای کوچک یا متاستازها به آرامی و بسیار موثر است. با استفاده از این فناوری، دوزهای فردی بالا را می توان به صورت هدفمند تجویز کرد و از اندام های در معرض خطر می توان حداکثر محافظت کرد. درمان به صورت سرپایی امکان پذیر است.

این روش درمانی هم در ناحیه سر (داخل جمجمه ای) و هم در ناحیه تنه (خارج جمجمه ای) قابل استفاده است. پرتودهی در یک جلسه (یک بار یا رادیوسرجری) و یا در چند جلسه (قطعه) امکان پذیر است. کل زمان درمان بسیار کوتاه است.

برای درمان راديوتراپي استریوتاکتیک مهم است که بیمار در موقعیت بسیار دقیق قرار گیرد. برای استریوتاکسی داخل جمجمه ای یک ماسک تشعشع به شکل جداگانه یا یک تشک خلاء با شکل خاص برای استریوتاکسی خارج جمجمه ضروری است.