شیمی درمانی سرطان تخمدان و معرفی داروها – آروین کلینیک

تومورهای تخمدان به شیمی درمانی بسیار حساس هستند که در بیشتر موارد منجر به کاهش اندازه تومور و در تعداد قابل توجهی از موارد به از بین رفتن باقی مانده تومور میکروسکوپی پس از جراحی می شود. بنابراین شیمی درمانی نقش بسیار مهمی در استراتژی درمانی دارد، اما همیشه همراه با جراحی.

شیمی درمانی سرطان تخمدان شامل استفاده از داروهای خاصی به نام سیتوتوکسیک یا آنتی بلاستیک برای از بین بردن سلولهای سرطانی است. این داروها اثر مهار رشد و تقسیم سلولهای سرطانی دارند. شیمی درمانی سرطان تخمدان همیشه بعد از عمل جراحی انجام میشود، اگر امکان برداشتن تمام تومور وجود نداشته باشد یا جراح معتقد باشد که احتمال باقی ماندن ضایعات تومور بسیار کوچک وجود دارد. در برخی موارد شیمی درمانی انجام میشود حتی اگر ظاهراً اثری از بیماری وجود نداشته باشد تا نتیجه جراحی را تثبیت کند.

مدت زمان جلسات شیمی درمانی سرطان تخمدان

شیمی درمانی سرطان تخمدان باتزریق مستقیم داروها به‌داخل ورید درطول جلسات درمانی معمولاً چند ساعت و دربرخی موارد چند روز انجام میشود. یک دوره استراحت چند هفته ای به‌دنبال دارد تا بدن بتواند ازهر گونه عوارض جانبی بهبود یابد. جلسه درمان و دوره استراحت یک دوره شیمی درمانی راتشکیل میدهد.

تعداد دوره های درمانی به‌طرح مورد استفاده و همچنین به‌نوع بیماری و پاسخ آن به‌داروها بستگی دارد. به‌عنوان مثال، اگر برنامه هر 3 هفته یکبار باشد، شش دوره درمانی دربیشتر موارد کافی است. اگر این طرح هفتگی باشد، حدود 20 مورد، دریک دوره 4-5 ماهه اجرا میشود. دربسیاری از موارد، شیمی درمانی سرطان تخمدان رامیتوان بصورت سرپایی یابیمارستان روزانه انجام داد، اما گاهی اوقات بستری کوتاه مدت دربیمارستان ضروری است.

شیمی درمانی به‌بیماران مبتلابه تومورهای بدخیم مرزی و اولیه باویژگی های بیولوژیکی مطلوب پس ازمرحله بندی جراحی کافی ارائه نمیشود.

اگر تومور به‌کبد یا درهر صورت فراتر ازناحیه شکم گسترش یافته باشد، جراحی معمولاً حداقل به‌عنوان اولین مرحله درمانی کنسر تخمدان اندیکاسیون ندارد و شیمی درمانی اولین انتخاب درمان باهدف کاهش قطر تومور، تسکین علائم و درمان است. شیمی درمانی درموارد عود نیز انجام میشود.

علائم نشان دهنده ابتلا به سرطان تخمدان

متأسفانه، سرطان تخمدان باعلائم خاصی شروع نمی شود: آنچه بیان شد نشان دهنده یک مشکل جدی برای تشخیص زودهنگام کنسر است، به‌طوری که زنان بیمار درمعرض خطر تشخیص خیلی دیر قرار میگیرند. کنسر تخمدان باعلائمی قابل مقایسه باعوارض خفیف مثانه و روده شروع میشود: آئروفاژی، سیکل قاعدگی نامنظم، اسهال، مشکلات گوارشی، دیسپارونی، تورم شکم، حالت تهوع، تمایل به‌تکرر ادرار.

شیمی درمانی سرطان تخمدان چگونه انجام میشود؟

داروهای شیمی درمانی سرطان تخمدان که‌برای درمان تومورهای مغزی استفاده میشوند اغلب ازطریق دهان تجویز میشوند. پرکاربردترین آنها تموزولوماید و پروکاربازین هستند. اغلب این داروها، به‌ویژه تموزولوماید، در طول پرتودرمانی باهدف افزایش اثرات آن مصرف میشوند. سایر عوامل شیمی درمانی (مانند نیتروزوره ها، متوترکسات، مشتقات پلاتین) باید ازطریق تزریق درورید تجویز شوند. این کار رامی توان بایک قطره چکان ساده و وارد کردن یک سوزن دربازو انجام داد، اما برای جلوگیری ازتأثیر شدید تحریک کننده برخی ازمواد برروی دیواره عروقی که به‌مرور زمان میتواند باعث التهاب یا بسته شدن رگ شود، دستگاه های زیر موجود است:

دستگاه های به کار رفته برای شیمی درمانی سرطان تخمدان

• خط مرکزی یا کاتتر ورید مرکزی (CVC): یک کانول پلاستیکی که در‌ورید قفسه سینه قرار میگیرد. تحت بیهوشی عمومی یا موضعی استفاده میشود. پس ازقرار دادن، بابخیه یا باگچ برروی سینه ثابت میشود تا ازخارج شدن آن ازرگ جلوگیری شود. میتوان ازآن برای تجویز دارو و همچنین برای گرفتن نمونه خون استفاده کرد. درصورت لزوم باانجام یک بی حسی موضعی سبک به‌راحتی درپایان درمان برداشته میشود.
• کاتتر ورید مرکزی محیطی (CVCP): دستگاهی شبیه به‌خط مرکزی است، اما برخلاف این، درسطح چین آرنج به‌جای درقفسه سینه وارد میشود. تحت بی حسی موضعی اعمال میشود. میتوان ازآن برای درمان و نمونه گیری خون استفاده کرد. درپایان درمان میتوان آن رابه‌راحتی ازتن جدا کرد.
• کاتتر وریدی باپورت قابل کاشت ( port-a-cath ): برخی ازکاتترها به‌یک “پورت” کوچک وارد شده درزیر پوست قفسه سینه ختم میشوند که‌به‌آن پورت قابل کاشت میگویند. تحت بیهوشی موضعی یا عمومی استفاده میشود. مانند خط مرکزی و CVCP، می توان ازآن برای تجویز دارو و نمونه گیری خون استفاده کرد. درپایان درمان در صورت لزوم با بی حسی موضعی به‌راحتی برداشته میشود.
• دربرخی موارد انتخاب شده، تزریق مستقیم دارو به‌داخل حفره شکمی ازطریق یک کاتتر کوچک امکان پذیر است. دراین مورد مااز شیمی درمانی داخل صفاقی صحبت میکنیم . مطالعات بالینی نشان داده است که‌ارتباط بین تزریق داخل صفاقی و سنتی داخل وریدی میتواند به‌بهبود بقا درتعداد کمی ازموارد کمک کند، اما همچنین میتواند باعث ایجاد برخی عوارض جانبی شیمی درمانی سرطان تخمدان ناخوشایند مانند درد، عفونت و مشکلات گوارشی شود. به‌این دلایل، انجام مطالعات دیگری برای بررسی اثربخشی شیمی درمانی داخل صفاقی ضروری است.

اثرات جانبی شیمی درمانی سرطان تخمدان

واکنش‌هابه شیمی ‌درمانی سرطان تخمدان ازفردی به‌فرد دیگر متفاوت است و حتی اگر ناخوشایند باشد، معمولاً میتوان به‌راحتی باداروهای مناسب عوارض راکنترل کرد. نکته مهم این است که‌تظاهر به‌انجام تمام کارهایی که‌قبلا انجام شده رابدون تلاش انجام ندهید و زمان لازم رابرای استراحت بدن اختصاص ندهید. بااین حال، باید درنظر داشت که‌روش های فعلی تجویز و درمان های متعدد برای جلوگیری ازعوارض جانبی، شیمی درمانی رابسیار قابل تحمل تر ازگذشته کرده است.

عوارض جانبی داروهایی برای شیمی درمانی سرطان تخمدان استفاده می شوند

پرکاربردترین دارو برای درمان کنسر تخمدان کربوپلاتین است که به‌طور کلی همراه با پاکلیتاکسل (Taxol®) تجویز میشود. سایر داروهای موثر ومورد استفاده درموارد عود عبارتنداز: توپوتکان (Hycamtin®)، لیپوزومال دوکسوروبیسین (Caelyx®)، سیس پلاتین، دوستاکسل (Taxotere®)، جمسیتابین (Gemzar®)، اتوپوزید (VP-16®، Etopophos®، Vepesid®). و ترابکتیدین (Yondelis®)

تهوع و استفراغ ازشایع ترین عوارض است که باتجویز داروهای ضد استفراغ قابل پیشگیری یاکاهش قابل توجهی است. موارد دیگر عوارض شیمی درمانی سرطان تخمدان مانند ریزش مو، کم خونی، کاهش اشتها و … در ادامه توضیح داده میشود.

کاهش مقاومت در برابر عفونت ها

داروهای شیمی درمانی سرطان تخمدان سلولهای سرطانی رااز بین میبرند، اما درعین حال به‌طور موقت تعداد لکوسیت ها و گلبولهای سفید خون راکاهش میدهند. نتیجتا ابتلابه عفونت  بادرصد بالایی افزایش می یابد. اگر درجه حرارت از 38 درجه سانتیگراد بالاتر رفت یابا وجود طبیعی بودن دما ناگهان احساس ناخوشی کردید، فوراً به‌پزشک مراجعه کنید یا به‌بیمارستان بروید. قبل ازهر جلسه شیمی درمانی، ارزش گلبولهای سفید خون با آزمایش خون بررسی میشود: اگر هنوز کم باشد، داروهایی که‌رشد آنها راتحریک میکنند تجویز میشوند و درصورت لزوم، درمان به‌تعویق می افتد.

تمایل به کبودی یا خونریزی های کوچک

شیمی درمانی میتواند باعث ریزش پلاکت ها شود. اگر کبودی یا خونریزی کوچکی وجود دارد که علت آن رانمی دانید (خون دماغ یا لثه، لکه های پوستی) به‌انکولوژیست اطلاع دهید .

کم خونی و شیمی درمانی سرطان تخمدان

شیمی درمانی سرطان تخمدان باعث کاهش سطح گلبولهای قرمز خون میشود که‌حاوی هموگلوبین هستند . اگر خیلی کم شوند به‌آن کم خونی میگویند. این میتواند خود رابه صورت خستگی، تنگی نفس یا ضربان قلب سریع نشان دهد. این علائم رامیتوان بادرمانی که‌رشد گلبولهای قرمز خون راتحریک میکند یا با استفاده ازآهن خوراکی برطرف میشود.

تحریک دهان و از دست دادن اشتها

برخی از داروهای شیمی درمانی سرطان تخمدان میتوانند باعث تحریک دهان و ایجاد زخمهای کوچک شوند. اگر درحین درمان تمایلی به‌غذا خوردن ندارید، میتوانید وعده های غذایی رابانوشیدنی های پرکالری جایگزین کنید.

شیمی درمانی سرطان تخمدان و ریزش مو

پذیرش عارضه جانبی ناشی ازبرخی داروهای شیمی درمانی سرطان تخمدان ازنظر روانی بسیار دشوار است، اما نه همه آنها. معمولاً موها درعرض سه تا شش ماه پس ازاتمام درمان شروع به‌رشد میکنند. درحین انتظار برای رشد مجدد موهایتان، میتوانید ازکلاه گیس، روسری یا کلاه استفاده کنید.